دریاچه زریبار با داشتن آب شیرین و حیات‌وحش خاص خود از دریاچه‌های منحصربه‌فرد ایران و جهان به شمار می‌رود. زریبار همچنین یکی از تالاب‌ها و پناهگاه‌های حیات وحش محسوب می‌شود و در فهرست میراث طبیعی ایران به به ثبت رسیده است.
معرفی دریاچه زریبار
دریاچه زریبار یا زریبار بزرگترین دریاچه آب شیرین غرب کشور و یکی از تماشایی‌ترین جاهای دیدنی استان کردستان به شمار می‌رود که در میان دره‌ای محصور از کوه‌ها و جنگل‌های بلوط آرام گرفته و هدیه بخش زندگی و حیات است. این دریاچه ۵/۴ كيلومتر طول و حدود دو كيلومتر عرض دارد و مساحتی حدود ۸۵۰ تا ۹۰۰ هكتار را در برگرفته است. عمق متوسط این دریاچه سه متر (دو تا پنج متر) است كه از نظر عمق، وسعت و حجم آب از شرايط بسيار مناسبی برای تفریح و ورزش‌های آبی مانند قايق‌‌رانی و اسكی روی آب برخوردار است.
دریاچه زریبار مریوان، بزرگترین دریاچه آب شیرین ایران محسوب می‌شود
دریاچه زریبار استان کوردستان به‌علت داشتن آب شیرین، شرایط لازم را برای رشد و زندگی انواع ماهیان پدید آورده است. از شگفتی‌های زریبار، جزیره‌های متحرکی است که در آن وجود دارند و با جریان آب و باد از کناره‌های دریاچه جدا شده و در وسط آن به چشم می‌خورند؛ گاه مساحت این جزیره‌های کوچک در زریوار به ۲۰ متر مربع هم می‌رسد.
جالب است بدانید که هیچ رودخانه‌ای به دریاچه زریبار نمی‌ریزد و حتی زریبار سرچشمه رود مریوان یا تازه آباد است که از میان شهر مریوان عبور می‌کند و به رود سیروان می‌پیوندد. آب این دریاچه، از چشمه‌هایی که در کف آن می‌جوشد و بخشی نیز از بارش‌های جوی تامین می‌شود. در زمستان به‌دلیل سردی هوا، سطح دریاچه یخ می‌زند. البته قسمت‌هایی که محل قرار گرفتن چشمه‌های خودجوش است، از یخ‌زدگی در امان می‌مانند.
زریبار علاوه بر زیبایی و شناخته شدن به نام یک منطقه تفریحی، نقش بسیار مهمی نیز در کشاورزی منطقه ایفا می‌کند. همچنین صید ماهی و ماهیگیری در دریاچه زریبار به‌دلیل وجود انواع ماهیان خوراکی رونق زیادی دارد و یکی از تفریح‌های پر طرفدار در این منطقه به شمار می‌رود.
علت نامگذاری دریاچه زریبار
زریبار یا زریوار واژه‌های کوردی هستند که متشکل از دو واژه «زری» یا «زریا» به معنی دریا و پسوند تشبیه «وار» یا «بار» است که در مجموع معنای دریاچه می دهد. در روایتی دیگر نام اصلی این دریاچه را «زیراوبار» به معنای آب کف کنار می‌دانند و دلیل این نامگذاری را چشمه‌هایی می‌دانند آب آن را از کف دریاچه تامین می‌کند؛ زریبار و زریوار نیز تغییر یافته زیراوبار است.
علت شکل‌گیری دریاچه زریبار
دریاچه زریبار کوردستان در یک فرونشست محلی به نسبت باریک در پهنه کمربند سنندج سیرجان تشکیل شده است که دو سوی غرب و شرق آن به گسل طولی شمال غربی ـ جنوب شرقی محدود می‌شود. احتمال می‌رود که این دو گسل در تشکیل این دریاچه نقش داشته باشند.
مطالعات گرده‌شناسی نیز نشان داده است که دریاچه مریوان در شرایط آب‌وهوایی سرد در ۲۰ هزار سال پیش از میلاد مسیح شکل گرفته است.
افسانه دریاچه زریبار
زریبار، دریاچه‌ای افسانه‌ای و اسرارآمیز است که افسانه‌ها و روایت‌های مختلفی در موردش نقل می‌شود. نخستین روایت مربوط به قصه درویش و حاکم ظالم است؛ مردمان محلی این منطقه معتقدند که در محل کنونی دریاچه زریبار، شهری بود که حاکم ستمگری به نام فیله قوس داشت. یک روز درویشی به‌همراه همسرش سوار بر الاغ از نزدیکی شهر عبور می‌کرد که مأموران حاکم او را دستگیر و به شهر آوردند، اهالی شهر و مأموران، درویش و همسرش را بسیار آزار می‌دادند و مجبور به انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا می‌کردند تا جایی که دُم الاغی که تنها سرمایه درویش بود از جا کنده می‌شود و زن باردارش فرزند خود را از دست می‌دهد. درویش، خسته از ظلم اهالی و مأموران، نزد حاکم رفته و خواستار عدالت می‌شود؛ اما حاکم او را مورد تمسخر قرار می‌دهد و بیرون می‌اندازد.
درویش آزرده‌خاطر و دلشکسته بالای کوهی در شرق شهر می‌رود و به راز و نیاز با خالق می‌پردازد. او حاکم و مأموران و اهالی را نفرین می‌کند و می‌گوید:
سرم را از سجده بر نمی‌دارم تا شهر را با آب یکسان نکنی و این قوم ظالم را نابود نکنی.
چنین می‌شود که دریاچه پدید می‌آید و شهر، اهالی و حاکم ستمگرش ناپدید می‌شوند. اکنون هم قبر درویش هنوز در پای کوه در حال تماشای این دریاچه است. بر اساس همین افسانه، زریبار دریاچه‌ای شناخته می‌شود که دادخواهی کرد و به آن دریاچه دادخواه لقب داده‌اند.
روایتی دیگر نیز مربوط به گنج پنهان زیر دریاچه زریبار است که دریاچه از آن محافظت می‌کند و تاکنون نیز کسی آن را پیدا نکرده است. بنابراین احتمالا وجه تسمیه زریبار و استفاده از واژ زر در نام این دریاچه، اشاره به این گنج مدفون شده دارد.
دریاچه زریوار کجاست؟
تالاب آب شیرین زریبار یا دریاچه زریوار از جاهای دیدنی مریوان است و در فاصله سه کیلومتری غرب شهر مریوان در دره‌ای به نسبت وسیع قرار دارد که از غرب و شرق با کوه‌های پوشیده از جنگل احاطه شده است.
راه دسترسی به دریاچه زریبار
از هر کجای ایران که قصد سفر دارید خود را به شهر مریوان در استان کردستان برسانید. بهترین مسیر دسترسی به شهر مریوان از جاده سنندج - مریوان است؛ اما اگر ساکن استان‌های شمال غربی کشور هستید و از شمال استان کوردستان وارد این منطقه می شوید، می‌توانید خود را مستقیم به شهر مریوان برسانید. با رسیدن به مقصد، تنها سه کیلومتر با دریاچه زریبار فاصله دارید و باید جاده‌ای که از مریوان به بایوه در نزدیکی مرز عراق می‌رود را در پیش بگیرید.
· آدرس: استان کوردستان، سه کیلومتری غرب شهرستان مریوان
o بهترین مسیر تهران تا مریوان: آزادراه ساوه - همدان و سپس بزرگراه همدان - سنندج و بعد جاده سنندج - مریوان؛ از این مسیر فاصله تهران تا دریاچه زریوار ۶۲۰ کیلومتر است.
o فاصله مریوان تا سنندج: ۱۳۰ کیلومتر
بهترین زمان سفر به دریاچه زریبار
سفر به دریاچه زریوار در فصل بهار و تابستان، علاوه بر چشم‌‌اندازهای بی‌نظیر طبیعی این دریاچه، آب‌وهوای معتدل و نسیم خنکی را نصیب بازدیدکنندگان می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم برای سفر به این تالاب، این دو فصل را در اولویت قرار دهید.
دریاچه زریوار در فصل زمستان نیز جلوه و زیبایی منحصر به فردی دارد و اگر خوش شانس باشید با سطح یخ زده دریاچه روبه‌رو خواهید شد و از قدم زدن روی آن لذت خواهید.
پوشش گیاهی و جانوری دریاچه زریبار
تالاب زریبار؛ یکی از تالاب‌های بین‌المللی کشور و پناهگاه حیات وحش به شمار می‌رود و دارای اکوسیستم غنی و ارزشمند است
دریاچه زریبار یکی از تالاب‌های مهم کشور و پنگاه حیات وحش نیز به شمار می‌رود که تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد. این دریاچه به‌عنوان یک واحد اکولوژیکی و اکوسیستم آبی در کوردستان پدیده‌ای بسیار نادر است که گونه‌های جانوری و گیاهی بی‌نظیری را در خود جای داده است.
پوشش غالب اراضی این ناحیه را جنگل و بیشه‌زارهای نیمه انبوه تشکیل می‌دهند که گونه غالب جنگلی آن بلوط ایرانی است و گونه‌های جنگلی دیگر مانند گلابی وحشی، زالزالک و بادام در شیب‌ها و نقاط مختلف آن دیده می‌شود.
· پرندگان: تالاب زریبار پتانسیل بالایی در جذب پرندگان آبزی، کنارآبزی و غیر آبزی دارد و در این تالاب گونه‌های متعدد پرنده‌های بومی و مهاجر زندگی می‌کنند. پرستوی دریایی گونه سفید، اردک بلوطی، اردک سرحنایی، لک‌لک، حواصیل خاکستری، چنگر و گونه‌های کمیابی چون کوکوی خالدار و سسک شکیل از جمله پرندگان این دریاچه هستند.
· آبزیان: ماهیان بومی همچون سیاه ماهی خالدار، سیاه ماهی معمولی، عروس ماهی، سس ماهی، شاکولی و گامبوزیا در این تالاب زندگی می‌کنند. ماهی آمور سفید، کپور آیینه‌ای، کپور معمولی، کپور سرگنده (بیگ هد) و فیتوفاک از جمله ماهی‌های غیربومی این دریاچه هستند.
· پستانداران: از جانوران پستاندار تالاب زریوار و اطراف آن می‌توان به شنگ (سگ آبی)، روباه، خوک وحشی، خرگوش، گراز و خرس قهوه‌ای اشاره کرد.
· خزندگان: در دریاچه زریوار خزندگانی چون مار چلیپر، مار آتشی، قمچه مار، مار قیطانی و مار پلنگی از دسته مارهای غیر سمی؛ گرزه مار و افعی کردستانی از دسته مارهای سمی؛ سوسمارها و گونه‌هایی از خانواده لاسرتاها، گکوها و آگاماها دیده می‌شوند.
· گیاهان: گیاهان شناوری چون سراتوفیلیوم، سریوفیلیوم و گونه‌هایی از گیاهان خاردار و گونه‌های نی، هزارنی، بارهنگ آبی، نیلوفر آبی، علف هفت بند، پیچک‌ها، لویی، بزواش، جگن و نعناع پوشش گیاهی این تالاب را تشکیل می‌دهد.
تالاب زریبار هفتمین تالاب ثبت شده ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در کنوانسیون بین المللی رامسر به شمار می‌رود.
تفریح در دریاچه زریبار
دریاچه زریبار مهم‌ترین جاذبه گردشگری و تفریحی شهرستان مریوان است که هر مسافر و گردشگری که به این شهر برسد؛ ابتدا سراغ زریوار را می‌گیرد و برای داشتن پیک‌نیک خانوادگی و برگزاری تور یک روز بسیار عالی است. از هر کجایی که هستید در قالب تور دریاچه زریوار می‌توانید به آن سفر کنید. با وجود تفریح‌های متنوع و سرگرم کننده این دریاچه روز شاد و پر هیجانی را خواهید داشت.
· تفریح‌های آبی: قایق سواری (پدالی و موتوری)، اسکی روی آب و ماهیگیری از تفریح‌های دریاچه زریوار است. البته لازم است بدانید مجوز ماهیگیری در دریاچه زریبار از اوایل شهریورماه تا آخر اسفندماه صادر می‌شود و خارج از این بازه، صید ماهی ممنوع است.
· تفریح‌های زمستانی: با یخ زدن سطح دریاچه زریوار در فصل زمستان فرصت مناسبی برای تفریح‌های مهیجی چون اسکی و اسکیت فراهم می‌شود.
· پاراگلایدر: در دریاچه زریوار سایت پرواز وجود دارد و شما می‌توانید بر فزار این این دریاچه با پاراگلایدر پرواز کنید و از تماشای چشم‌انداز بی‌نظیر آن لذت ببرید.
· پرنده نگری: دریاچه زریوار یکی از بهترین مکان‌ها برای علاقه‌مندان به پرنده نگری است. در فصل زمستان و مهاجرت پرندگان، گونه‌های بی‌شماری از جمله لک‌لک‌ها مهمان این تالاب و حتی روستاهای اطراف می‌شوند.
· رستوران‌گردی: در سفر به مریوان و زریبار از رستوران‌گردی غافل نشوید و امتحان کردن مزه ماهی کبابی‌های خوشمزه این دریاچه را از دست ندهید. ماهی کبابی‌هایی که شاید مزه‌اش را هیچ کجای دیگر پیدا نکنید.
امکانات رفاهی و اقامتی دریاچه زریبار
در جوار دریاچه زریوار مجتمع ساحلی زریوار قرار دارد که با داشتن امکانات متنوع و متعدد، دریاچه‌گردی شما را تکمیل می‌کند. بنابراین در در دریاچه زریبار همه چیز برای داشتن یک گردش عالی فراهم است. از رستوران، سوپر مارکت، پارک و پارکینگ گرفته تا فروشنده‌های محلی که در حاشیه دریاچه بساط فروش‌شان را پهن کرده‌اند.
اگر قصد اقامت در دریاچه زریوار را دارید و دوست دارید شب را نیز در این مکان بمانید تا از آرامش و سکوت شبانگاهی زریبار لذت ببرید، یکی از گزینه‌های مناسب برای کاهش هزینه‌ها برپایی چادر و شب مانی در حاشیه زریوار است که در این مکان فراهم است. مسافران زیادی شب را این گونه در کنار زریبار سپری می‌کنند؛ پس با خیال راحت به گردش و تفریح بپردازید.
علاوه بر این، برای اسکان در دریاچه زریوار، می‌توانید با اجاره سوئیت و ویلا شب را سپری کنید. همچنین هتل‌ها و مراکز اقامتی متعددی وجود دارد که چشم‌انداز فوق‌العاده‌ای هم به منظره زیبا و تماشایی دریاچه زریوار دارند که برخی از آن‌ها از این قرارند:
· هتل زریوار: بلوار دریاچه
· هتل قصر: بلوار ورودی دریاچه
· هتل نوروز: میدان نوروز
· هتل جهانگردی زریوار: کنار دریاچه زریوار
· مهمانپذیر کاخ: خیابان هلال احمر، پایین‌تر از پارک شهرداری
· مهمانپذیر مولوی: چهارراه بايوه
· هتل آپارتمان یاس: بلوار شهيد عبادت –کنار قاليشويی چهارفصل
· مهمانپذیر اطمینان: خیابان باهنر
جاهای دیدنی اطراف دریاچه زریبار
جاده دور دریاچه كه مثل حلقه‌ای پیرامون دریاچه كشیده شده است، از دیگر جاذبه‌های دیدنی مریوان است. در اطراف این جاده، روستاهای زیبا و تماشایی مانند برده‌رشه، ینگیجه، كانی‌سپیكه، پیرصفا، دره‌تفی، كانی‌سانان و نی خودنمایی می‌کنند كه طبیعت بكر این روستاها و همچنین سرسبزی و چشمه‌های آب فراوان در كنار دریاچه، زیبایی خاصی را به آن‌ها بخشیده و توجه هر رهگذری را به خود برمی‌انگیزد.
پیشنهاد می‌دهیم بعد از گردش در دریاچه، ساعتی را نیز به روستا گردی اختصاص دهید. بازارگردی و خرید از بازارچه مرزی مریوان به نام بازارچه مرزی باشماق و دیدن دشت سرسبز بیلو نیز می‌تواند جزو برنامه سفرتان باشد.
با طبیعت دوست و مهربان باشیم
دریاچه زریوار نیز به مانند سایر دریاچه‌ها و جاذبه‌های طبیعی کشورمان در معرض خطرات زیست‌محیطی قرار دارد از جمله:
· ورود فاضلاب‌های شهری و روستایی
· رشد بی‌رویه کشاورزی در اطراف دریاچه و ورود کودهای کشاورزی به آن
· عدم رعایت حریم دریاچه و ساخت‌وسازهای غیرقانونی
· و...
پس بهتر است در سفر به این دریاچه و لذت بردن از تماشای زیبایی‌های آن، از رها کردن زباله و آسیب زدن به طبیعت این تالاب ارزشمند خودداری کنیم.