طرح جامع توسعه و عمران شهر مهاباد، گامی حیاتی برای پاسخ به چالش‌های انباشته در سالیان گذشته است. برگزاری چهارمین جلسه شورای راهبری این طرح با حضور مسئولان و به‌ویژه نمایندگان انجمن‌های مردم‌نهاد، نویدبخش رویکردی نوین و جامع‌نگر است که می‌تواند فراتر از یک سند فنی، به یک میثاق جمعی برای آینده شهر تبدیل شود. اما بدیهی‌ست موفقیت یک طرح جامع در گرو آزادسازی و بهینه‌سازی فضاهای حیاتی شهر است. قرارگیری تصفیه‌خانه فاضلاب در مکانی که مانع توسعه شهری می‌شود، یک خطای برنامه‌ریزی گذشته است که باید در طرح جدید اصلاح شود. این تأسیسات، علاوه بر محدود کردن توسعه کالبدی، با ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی و بصری، کیفیت زندگی شهروندان را نیز کاهش می‌دهد. همچنین حضور پادگان و زندان در بافت شهری، دو چالش اصلی امنیتی و کالبدی را به دنبال دارد. این اماکن معمولاً فضاهای بزرگی را اشغال می‌کنند که می‌توانند برای کاربری‌های عمومی نظیر پارک‌ها، مراکز فرهنگی یا آموزشی استفاده شوند. انتقال این تأسیسات به خارج از شهر، نه تنها به آزادسازی اراضی ارزشمند کمک می‌کند، بلکه باعث انسجام بافت شهری خواهد شد.
همچنین رودخانه مهاباد یک سرمایه طبیعی و حیاتی است که در طول سالیان متمادی مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. رودخانه‌ها شریان‌های اصلی حیات شهری هستند و می‌توانند محور توسعه‌های تفریحی، گردشگری و زیست‌محیطی قرار گیرند. عدم توجه به این پتانسیل، باعث شده تا بستر رودخانه به محلی برای ورود فاضلاب و دفع نخاله‌های ساختمانی و زباله تبدیل شود، که فاجعه زیست‌محیطی و بصری را به دنبال دارد. علاوه بر این لایروبی نشدن سد انحرافی یوسفکند، به مرور زمان باعث کاهش ظرفیت آبی و آسیب به اکوسیستم منطقه خواهد شد. طرح جامع باید احیای رودخانه را در اولویت قرار دهد و با ایجاد فضاهای سبز و مسیرهای پیاده‌روی در امتداد آن، روح تازه‌ای به کالبد شهر ببخشد.
مبحث مشاغل مزاحم و آلاینده در بافت اصلی شهر نیز یکی از مهم‌ترین موانع در دستیابی به شهری آرام و پاک است. این مشاغل، علاوه بر آلودگی‌های صوتی و هوا، باعث ایجاد ترافیک و بی‌نظمی می‌شوند. در این میان بلاتکلیفی بیش از بیست ساله شهرک صنفی کاوه، نمادی از عدم هماهنگی و اراده لازم برای ساماندهی این مشاغل است. طرح جامع باید با یک برنامه عملیاتی مشخص، فرآیند انتقال مشاغل آلاینده و مزاحم به این شهرک را تسریع بخشد و با ارائه تسهیلات و مشوق‌های مناسب، صاحبان مشاغل را به این کار ترغیب کند.
بافت قدیمی و اصلی شهر مهاباد، در حال حاضر زیر بار ترافیک شهری سنگین و عدم مدیریت مناسب قرار دارد. یکی از دلایل اصلی این معضل، تمرکز مراکز پزشکی و درمانی و مطب‌های خصوصی در این مناطق است که فاقد زیرساخت‌های لازم برای پارک خودرو و تردد روان هستند. طرح جامع باید با ارائه راهکارهای توزیع فضایی مناسب، این مراکز را در مناطق مختلف شهر پراکنده کند و با ایجاد پارکینگ‌های طبقاتی و عمومی، به روان‌سازی ترافیک کمک کند. همچنین وضعیت میادین میوه و تره‌بار در محلات که علناً به مشاغل دیگر تبدیل شده‌اند و فعالیت بی‌رویه وانت‌سایپاهای میوه‌فروش در خیابان‌ها، نشان از ضعف در نظارت و اجرای قوانین دارد. این موارد نه تنها باعث بی‌نظمی و ترافیک می‌شوند، بلکه به رقابت ناعادلانه با کسب‌وکارهای قانونی دامن می‌زنند. طرح جامع باید به بازنگری در مدیریت این اماکن و ساماندهی مشاغل سیار نیز بپردازد.
اگر رویکرد طرح جامع مبنی بر بررسی روندهای گذشته و موجود در قالب نظامات نه‌گانه، با یک نگاه سیستمی و فراتر از برنامه‌ریزی کالبدی صرف باشد و ابعاد اجتماعی، اقتصادی، حمل‌ونقل و زیست‌محیطی را همزمان در نظر بگیرد می‌تواند منجر به سندی کارآمد و پویا شود. تدوین اسنادی چون پهنه‌بندی استفاده از زمین و الگوی جابه‌جایی و حمل‌ونقل، زمینه‌ساز تدوین طرح‌های اجرایی دقیق خواهد بود.
با این حال می‌توان گفت یکی از برجسته‌ترین نقاط قوت این طرح، مشارکت مردم، انجمن‌های مردم‌نهاد و صاحب‌نظران است. یک طرح جامع تنها زمانی موفق خواهد بود که از پشتوانه اجتماعی و حس تعلق شهروندان برخوردار باشد. مشارکت در فرآیند برنامه‌ریزی، نه تنها به غنای طرح کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود مردم خود را در اجرای آن مسئول بدانند. این رویکرد طرح را از یک سند خشک و اداری، به یک برنامه حیاتی و پویا تبدیل می‌کند.
طرح جامع توسعه و عمران شهر مهاباد، فرصتی بی‌نظیر برای حل مشکلات مزمن و ایجاد آینده‌ای بهتر برای شهر است. با این حال موفقیت آن به میزان اراده مسئولین برای مواجهه با چالش‌های اساسی بستگی دارد. انتقال پادگان، زندان و تصفیه‌خانه، احیای رودخانه، ساماندهی مشاغل و مدیریت ترافیک، مسائلی هستند که نیازمند تصمیم‌گیری‌های قاطع و سرمایه‌گذاری‌های کلان هستند. این امر تنها در صورتی ممکن است که مشارکت مردمی به یک فرآیند مستمر و نه صرفاً یک شعار تبدیل شود و مسئولین نیز با تعهد و شجاعت لازم، موانع موجود را از سر راه بردارند. تنها در این صورت است که می‌توان به توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی در شهر مهاباد امیدوار بود.