بررسی پدیده ی «خودکشی» از دیدگاه معنوی/ عوامل، راهکارهای پیشگیری

در اخبار روزمره ی عصر حاضر، واژه ی "خودکشی" زیاد به چشم می آید؛ پدیده ی تاسف آوری که بعضی انسان ها به دلیل زندگی استرس زا، بحرانها، بیماری های جسمی و روحی و حوادث ناخوشایند، آن را به صورت کاملا آگاهانه انتخاب می نمایند تا به حیات خود در این دنیا پایان دهند؛ البته بعضی ها هم به هر دلیلی از این اقدام، جان سالم به در می برند و زنده می مانند. در این مقاله سعی نموده تا حدودی به این امر مهم بپردازیم و دلایل و راهکارهای پیشگیری از آن را از دیدگاه معنوی، عنوان نماییم.

بحث و بررسی

 به یقین، حوادث استرس زای زندگی باعث می شود که ساختار روانی بعضی از انسان ها به هم بریزد و به دلیل بی ثباتی خلقی، حس نداشتن کنترل بر زندگی، ترس از روبرو شدن با واقعیت ها، عدم تحمل مشکلات، غمها، ترساندن اطرافیان برای دستیابی به اهداف خود و... در هرگروه سنی و جنسی که باشند، تصمیم بگیرند با برنامه ریزی قبلی، الگوها و راههای متفاوتی را برای خودکشی برگزینند، از جمله: خودسوزی(خشن ترین و زجر آورترین روش)، دار زدن، پریدن از ارتفاع، استفاده از سلاح گرم، خوردن دارو، سم و... که در برخی از این موارد، یادداشتی را بعد از مرگ خود بر جای می گذارند تا اولا، دلیل این اقدام را عنوان نمایند و ثانیا، دل مسببین و بازماندگان را با این کار خود به درد آورند و داغدار سازند؛ در برخی موارد هم خبری از یادداشت نیست. متاسفانه در بعضی موارد هم شاهد حوادث بسیار ناگوارتری خواهیم بود؛ به گونه ای که قبل از خودکشی، قتل یا قتل هایی توسط آن فرد انجام می گیرد و سپس دست به خودکشی می زند؛ مثلا قتل عزیزان یا تمامی افراد خانواده و یا کسی دیگر، چه از سر دوست داشتن زیاد و چه از سر انتقام. از دید این گونه افراد، باید تمامی اعضای خانواده، به صورت گروهی از بین بروند تا از این وضعیت فلاکت بار زندگی رهایی یابند یا باید از بعضی افراد انتقام گرفت و سپس، خود را خلاص کرد. خبرها یا صحنه هایی که هر چند روز، یک بار، فیلم و عکس آن در فضای مجازی منتشر می شود و دل همگان را جریحه دار می نماید.

اما با تحقیق و مطالعه در این زمینه، پرسش هایی در ذهن بوجود می آید که آیا تنها راه نجات و فرار بعضی انسان ها از مشکلات، غم ها و... این پایان غم انگیز است؟ آیا با نابودی خویشتن، چیزی تغییر خواهد کرد؟ آیا با این اقدام، کار دنیا تمام خواهد شد و چرخه ی زندگی از حرکت می ایستد؟ و...

عوامل

احساس گناه و پشیمانی از کاری - عدم تحمل مشکلات شدید اقتصادی و فقر - احساس تنهایی - اعتراض - عدم تحمل درد و بیماری لاعلاج و یا مرگ عزیزان -  احساس پوچی، بی هدفی و یا بیهودگی -  شکست و ناکامی در زندگی(عشقی، تحصیلی، شغلی و...) -  بیماری های روانی و جسمی -  اختلافات خانوادگی -  مشکلات جنسی-  ازدواج های اجباری و تحمیلی - عدم تحمل خیانت - تهمت ناموسی -  بی آبرویی - بدهی زیاد - عدم تحمل حبس و زندان -  وجود فردی دیگر در زندگی همسر یا ازدواج دوم همسر -  اعتیاد - کمبود محبت و بی مهری، ترساندن کسی یا عده ای یا جلب توجه کردن و...

راهکارهای پیشگیری

- از عاقبت کسانی که خودکشی کرده اند، درس بگیریم؛ چه کسانی که از پیش ما رفته اند و چه کسانی که زنده مانده اند. (نگارنده با تحقیقی که در مورد این افراد در لحظه ی خودکشی و بعد از آن انجام داده به این نتیجه رسیده، همه ی کسانی که دست به خودکشی می زنند، در لحظه ی آخر پشیمان می شوند و از خدا و بندگان خدا مدد می خواهند، ولی برای بیشتر آن ها دیگر کار از کار گذشته و راه نجاتی وجود ندارد.)

- سعی کنیم با ذکر خدا و توکل بر او، امیدمان را از دست ندهیم و دلمان را به یاد او آرام کنیم، زیرا:«الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ، همان کسانى که ایمان آورده‏‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌‏گیرد، آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش مى‌یابد» با این کار است که خداوند در رحمت خود را به رویمان باز خواهد کرد، زیرا او، رحمان و رحیم است.

- احساس مسئولیت و گناه در قبال پدر و مادر، فرزندان و همسر خود(فکر کردن درباره ی عواقب این کار که به غیر از داغدار کردن بازماندگان"اشک پدر و مادر، همسر و فرزندان"، بی سرپرستی و رها شدن زن و فرزند به سمت آینده ای نامعلوم"فقر اقتصادی، محروم شدن فرزندان از محبت پدر یا مادر، چشم طمع نامردان به همسر، ناپدری، نامادری و..." و در کل، متلاشی شدن خانواده، چیز دیگری در پی نخواهد داشت؛ پس، محکم باشیم و از زیر بار این مسئولیت خطیر، شانه خالی نکنیم.)   

- به یاد داشته باشیم که خودکشی، تنها گناهی است که فرصت توبه ندارد.

- به یاد آوردن پروردگار و ترس از او به خاطر قتل نفس و بی ایمان از دنیا رفتن

- سازگاری و قبول شرایط زندگی

- پیدا کردن راه حل های عبور از بحرانها و مشکلات زندگی و مبارزه با آن

- مسلط شدن بر خود

- مراجعه به روانشناس یا روانپزشک، جهت مشاوره و راهنمایی یا تجویز دارو

وظیفه ی ما در قبال این گونه افراد

- مهربانی و یاری رساندن به این افراد درمانده و ناامید در قالب یک دوست خوب و فداکار

- کنترل و مراقبت بیشتر از آنان تا زمانی که احساس کنیم این ذهنیت و تفکر اشتباه در وجودشان از بین رفته است و به زندگی عادی برگشته اند.

- تقویت انگیزه و امید در وجود این گونه افراد با کمک مالی(اگر احساس کردیم که از لحاظ مالی و شغلی مشکل دارند)، کمک به پیدا کردن شغل، حل کردن مشکلات آنان؛ البته اگر استطاعت مالی داشته باشیم، همچنین، معرفی آنان به ادارات و بانکها برای گرفتن تسهیلات و... در کل، در حد توان به آنان یاری برسانیم.

- اگر عزیزی را از دست داده اند، اگر دچار بیماری سختی شده اند یا یکی از عزیزانشان به بیماری لاعلاجی مبتلا شده است، آغوش گرم خود را به رویشان باز کنیم، به آنان روحیه و امید بدهیم و یادآور شویم که خداوند، قدرت مطلق است، هر چه که بخواهد همان خواهد شد، باید دعا کنیم و به قهر و غضب او همانند رحمتش، راضی باشیم، زیرا تنها اوست که صاحب رحم است.

- اگر در زندگی خود شکستی خورده اند به آنان بگوییم که دنیا به آخر نرسیده است، شکستهای تحصیلی و شغلی، با برنامه ریزی و هدف های متعالی، قابل جبران هستند. برای عبور از شکست عشقی هم، زمان لازم است، شاید در وهله ی اول تصور کنیم که دنیا به آخر رسیده و این ناراحتی و شکست، غیر قابل جبران است، ولی به یقین، این گونه نیست، ما باید به قسمت، سرنوشت و حکمت خداوند اعتقاد داشته باشیم، شاید سرنوشت، ما را به سمت انسان دیگری هدایت کند که از این معشوق ما بسیار بهتر و کامل تر است.(درک این مطلب را با گذر زمان خواهیم فهمید.)

- کمک به از بین بردن احساس پوچی و بیهودگی در وجود آنان

دیدگاه قرآن در مورد خودکشی

آنچنان که از آیات و احادیث پیداست، کسانی که دست به خودکشی می زنند، شاید به ظاهر، خود را از این دنیا رها ساخته باشند، ولی از جانب خداوند به عذابی سخت دچار خواهند شد؛ در این باره به آیات 30-29 سوره ی نسا استناد می کنیم: « لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحیماً - وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلیهِ ناراً وَ کانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیراً - إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَریماً»- اى کسانى که ایمان آورده اید! اموال یکدیگر را به باطل(و از طرق نامشروع) نخورید مگر اینکه تجارتى با رضایت شما انجام گیرد. و خودکشى نکنید! خداوند نسبت به شما مهربان است.- و هر کس این عمل را از روى تجاوز و ستم انجام دهد، بزودى او را در آتشى وارد خواهیم ساخت؛ و این کار براى خدا آسان است- اگر از گناهان بزرگى که از آن نهى مى شوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را مى پوشانیم؛ و شما را در جایگاه خوبى وارد مى سازیم. پس آنچنانکه از این آیات برمی آید، خودکشی جزو گناهان کبیره بر شمرده شده و مرتکب آن فرصت توبه پیدا نمی کند و خداوند، او را در آتش جاوید قرار خواهد داد.

به یقین، اولین نعمتی که خداوند مهربان به انسان ها می بخشد، "زندگی" است به همین خاطر باید در کنار تمامی موهبت ها و زیبایی هایی که در این جهان پهناور وجود دارد، شکرگزار او باشیم، چون به ما فرصت عنایت فرموده تا او را پرستش کنیم و حتما هم از آفرینش ما حکمت و دلیلی داشته است، پس با استناد به آیه ی53 سوره زمر:« لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ، از رحمت خدا نومید نشوید» هیچگاه نباید به هنگام تندباد ناملایمات و مشکلات زندگی از رحمت و بخشش خداوند باری تعالی ناامید شویم؛ زیرا یکی از علت هایی که باعث می شود انسان، چنین گناه کبیره ای(خودکشی) را انجام دهد، ناامیدی از رحمت الهی است؛ مگر می شود این انسانی که خدای خود را شناخته و با جان و دل درک نموده، از بارش رحمت و مهربانی خداوندی، قطع امید نماید؟

همچنین خداوند سبحان در آیه های6و5 سوره ی انشراح می فرماید: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿۵﴾ پس [بدان كه] با دشوارى آسانى است- إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿۶﴾ آرى با دشوارى آسانى است» به وضوح، این آیات، بیانگر این مساله می باشد که انسان های تلاشگر و باایمان از درون سختی ها به آسانی می رسند، پس، این دلیل برای کسانی که دچار رنج و ناراحتی هستند و دست به چنین عمل زشت و نابخشودنی می زنند، روشن می سازد که آدمی در صورت تلاش و کوشش و امید به خدا می تواند بر همه ی سختی ها چیره شود. در نهایت، به یاد هم داشته باشیم که: «وَأَنَّهُ هُوَ أَمَاتَ وَأَحْيَا» و اوست که میراند و زنده گرداند."البته، آن هم در وقت معین و طبق اراده"(سوره نجم، آیه44) خداوندی که مالک جان تمامی انسان هاست و به کسی، نه حق کشتن خود و نه حق کشتن دیگری را داده است.

 سخن آخر

کسی که به خدای بزرگ ایمان دارد و با توکل، او را صاحب تمامی امور می داند، در این وادی چند روزه، خود را به گناه آلوده نمی سازد و از همه مهمتر، آخرت خود را به هیچ نمی فروشد؛ همچنین از لطف و رحمت او هم ناامید نمی شود، زیرا می داند:

«خدا در مکان هاي دور از انتظار

بـه دست افـرادي دور از انتظار

و در مواقعي تصور ناپذير

معجزات خود را به انجام مي رساند.

براي آن مهربانِ توانا ، غيرممکن وجود ندارد

هميشه و هميشه و هميشه اميدي هست»

مشاوره و بازبینی:

سید جبّار کمالی(کارشناس حقوق فقه و کارشناس ارشد حقوق خصوصی)

ثریا اسمعیلی انوری(کارشناس روانشناسی)