کوردهای افغانستان

این روزها ممکن است به واسطۀ درگیری‌ها، نام کشور افغانستان بسیار به گوشتان خورده باشد. شاید بیشتر دانش ما در رابطه با این کشور، بی‌ثباتی و جنگ‌زدگی این سرزمین باشد اما احتمالا برایتان جالب باشد که بدانید  افغانستان هم کورد دارد و کوردهای این کشور سال‌هاست در این کشور زندگی می‌کنند.

در رابطه با حضور کوردها در افغانستان روایت‌هایی وجود دارد اما حضور کوردها در افغانستان همچون جاهای دیگر به واسطه کوچ‌های اجباری، جنگ و تبعیدهای ناخواسته صورت گرفته است.

 به گواه برخی از منابع تاریخی در دهۀ 1500 میلادی، کوردها را از شمال غرب ایران به مناطق مرکزی افغانستان برده‌اند تا به عنوان جنگجویانی قابل اعتماد در برابر حملات متجاوزانۀ مغول‌ها از این سرزمین دفاع کنند.

از سویی دیگر گمان می‌رود حرکت و کوچ کوردها، در ادامه کوچشان از مناطق کوردستان ایران به خراسان و همچنین شرق ایران در زمان دودمان افشاریه باشد.

بر اساس روایت‌ها، نادرشاه افشار برای لشکرکشی به افغانستان به منشی‌ها و افراد جنگجویی نیاز داشت که او را در فتح افغانستان کنونی یاری کنند.

 

لشکر نادرشاه را عمدتا دو گروه تشکیل می‌دادند. یکی ترک‌های شاه‌سون بودند که وظیفۀ جنگجویی و رزمجویی را بر عهده داشتند و دیگری کوردهای شمال‌ِ غربِ ایران کنونی که بیشتر کورمانج بودند.

کوردهایی که نادرشاه را همراهی می‌کردند در سه شهر معروف افغانستان یعنی غزنی، مزار شریف و کابل پراکنده شدند. در برخی از کتب تاریخی گفته شده که نادر شاه افشار تبار کوردی داشته از این رو کوردها را معتمد خود دانسته و پست‌های کلیدی و فرماندهی را به آنان واگذار کرده است.

از این فرماندهان کورد می‌توان به فرماندۀ ارگِ نادر، «کریم مریوانی» اشاره کرد. گویا پس از افشاریه و در سلسله زندیان نیز، همین افراد وفادار به نادرشاه، بدنه اصلی لشکر کریمخان را تشکیل داده‌اند.

تعدادی از کوردها که به شغل دبیری و پیشبرد امور دیوانی حکومت نادرشاه افشار مشغول بودند در روستای ده نهال، واقع در ولایت غزنی، می‌زیسته‌اند. سنگ قبری بسیار قدیمی از یکی از سرفرمانده‌های کورد تاکنون نیز برجای مانده که به وضوح نام «غلامرضا خان» بر روی آن دیده می‌شود.

 

کوردها به جز ولایت غزنی، در منطقۀ «چنداول» کابل هم رفت و آمد داشته‌اند. برخی معتقدند که چنداول به معنای چند خیمه است که به دلیل وجود خیمه‌ی  شاه‌سون‌ها و کوردها در این منطقه و در زمان نادرشاه این اسم را برای این منطقه انتخاب کرده‌اند.

50 خانوادۀ کورد در این منطقه زندگی می‌کردند. اکثر این خانواده‌ها تا مدتی پیش و قبل از سلطه مجدد طالبان به امور دیوانی، میرزایی و منشی‌گری در دولت قبلی افغانستان مشغول بودند.

بیشتر خانواده‌ها یا به خارج از افغانستان رفته‌اند و یا فوت کرده‌اند. آخرین و تنها‌ترین کوردی که در کابل مانده «کاک آمان» نام دارد. کاک آمان که 100 سال دارد بر این باور است که که اولین گروه‌های کورد توسط نادرشاه افشار به کابل و غزنی آورده شده‌اند و به دلیل اینکه کوردها در مورد مسائل دبیری و دیوانی تبحر خاصی داشتند، در نزدیکی کاخ ریاست جمهوری سکنی گزیدند.

بر خلاف تصور عموم مردم که کوردها را مردمانی جنگجو می‌دانند، کوردهای افغانستان بیشتر شخصیت‌های سیاسی بوده‌اند و درگیر فعالیت‌های سیاسی .

 اولین قیام‌ها علیه اشغال سرزمین افغانستان توسط شوروی از محله‌ی چنداول آغاز شده است. در دوران خفقان و سیاهِ حفیظ الله امین، بیشتر زندانیان سیاسی نیز که علیه حکومت کمونیستی قیام کردند، کورد و ساکن چنداول بوده‌اند.

 

از حضور کوردها در چنداولِ کابل، تنها حمام و مسجدشان به یادگار باقی مانده است. مسجد کوردها با معماری خاص و منحصر به فرد و از چوب خالص ساخته شده است. ساختار مسجد بیشتر شبیه به خانقاه است که احتمال از رویکرد و گرایش صوفی‌گرایانه کوردها در آن زمان به مسائل دینی دارد. کارشناسان میراث فرهنگی افغانستان قدمت این مسجد را حدود 230 سال تخمین زده‌اند.