سرنوشت «پوتین» و «اردوغان» چگونه به یکدیگر گره خورد؟

جنگ در اوکراین، که تقریبا به یقین طولانی و فرسایشی خواهد شد، به تدریج عواقب اقتصادی خود را هم نشان می‌دهد. در ایران، چنان که پیش بینی می‌شد، قیمت گوشت رکورد شکسته و افزایش قیمت گندم (و بسیاری محصولات غذاییِ وابسته به آن)، افزایش قیمت روغن و نیز افزایش قیمت تخم مرغ، در راه است.

در کشور‌های دیگر، عمدتا آن‌ها که واردکننده انرژی هستند، وضعیت می‌تواند وخیم‌تر هم بشود. قیمت گاز در اروپا همین حالا تقریبا ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده است. از طرفی، در حالی که نرخ تورم در کشور‌هایی مانند آلمان رکورد شکسته، افزایش قیمت انرژی می‌تواند رکورد‌هایی از این دست را باز هم جا به جا کند.

دودِ تحریم در چشمِ جهان

تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه که دامنه آن‌ها هر روز وسیع‌تر می‌شود و ابعادی کم سابقه به خود گرفته اند، به زودی اقتصادِ خودِ کشور‌های تحریم کننده را هم متاثر خواهد کرد. مثلا، تولیدکنندگان پوشاک در ایتالیا، سالانه نزدیک به یک میلیارد دلار صادرات تنها به روسیه داشته اند و حالا باید قید این درآمد را بزنند.

شرکت‌های نفتی (مانند BP در بریتانیا) و نیز شرکت‌های هواپیمایی (همچون «بوئینگ» و «ایرباس») هم بازار روسیه را ترک کرده اند و از همین حالا اذعان کرده اند که از این بابت ضرر خواهند کرد. همزمان، تحریم‌ها و کلیت تنشِ نظامی بر سرِ اوکراین موجب شده که قیمت نفت به آستانه بشکه‌ای ۱۲۰ دلار برسد که از سال ۲۰۰۸ میلادی به این سو بی سابقه بوده است.

اصلی‌ترین متضرر نفت ۱۲۰ دلاری هم چین، و پس از آن هند، ژاپن و کره جنوبی هستند و این در حالی است که افزایش نرخ تورم به دنبال افزایش قیمت انرژی در این کشورها، می‌تواند دیر یا زود به بقیه اقتصاد‌های جهانی هم سرایت کند و رکود اقتصادی در جهان را تشدید کند.

موردِ خاصِ ترکیه

در این میان، اما یک کشور هم هست که ناخواسته، به شدت از جنگ در اوکراین متضرر خواهد شد: ترکیه. رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه در سال‌های اخیر روابط دوستانه‌ای با ولادیمیر پوتین برقرار کرده بود و به این ترتیب، حتی شماتتِ «ناتو» و آمریکا را هم به جان خریده بود.

ترکیه قرار بود از روسیه سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ بخرد و بر سرِ این موضوع، آمریکا حتی ترکیه را تهدید به تحریم کرد. در عمل تحریم‌هایی هم وضع شد و ترکیه حتی از برنامه توسعه جنگنده‌های اف-۳۵ آمریکایی کنار گذاشته شد.

علاوه بر این، روس‌ها در اقتصاد ترکیه سرمایه گذاری‌های سنگینی داشته اند و هزاران شرکت در این کشور تاسیس کرده اند. در سال‌های اخیر و پس از اعلام اعطایِ اقامت از طریق خرید ملک به ارزش ۲۵۰ هزار دلار در ترکیه، نام شهروندان روسیه همواره در میان شهروندان کشور‌هایی به چشم می‌خورد که بیشترین ملک را در ترکیه خریداری کرده اند.

علاوه بر این ها، رجوع به آمار گردشگران ورودی به ترکیه هم نشان می‌دهد که روس ها، با حفظ جایگاه نخست در چند سال اخیر، بخش بزرگی از چرخ دنده هایِ صنعت گردشگری ترکیه را به گردش در می‌آوردند.

بر این اساس، در چند سال اخیر (بدون احتساب افت گردشگرانِ ورودی به دلیل همه گیریِ کرونا) همواره بین ۱۳ درصد تا ۱۵ درصد از گردشگران ورودی به ترکیه را شهروندان روسیه تشکیل می‌دادند.

جنگ اوکراین و جنگ اردوغان

اما حالا همه این روز‌های خوش ممکن است پایان پیدا کنند. ترکیه تحت فشار آمریکا و «ناتو» اعلام کرد که تنگه‌های «بسفر» و «داردانل» را بر اساس پیمان «مونترو» برای عبور و مرور کشتی‌های نظامی مسدود می‌کند.

روسیه متضرر اصلیِ این ماجرا بود، اما مسکو از این بابت از ترکیه تشکر هم کرد، شاید به این دلیل که با این اقدام ترکیه، «دریای سیاه» شاهد حضور ناوگان کشتی‌های «ناتو» نخواهد بود، حال آنکه روس‌ها عملا «کریمه» را در دست دارند و حالا تنها قدرتی هستند که در این ناحیه ناوگان نظامیِ آماده به جنگ دارند.

با این همه، افت ارزش «روبل»، واحد پول روسیه در نهایت به ضرر ترکیه تمام خواهد شد. «روبل» روسیه تا این لحظه بین ۳۰ تا ۴۰ درصد در مقابل دلار افت داشته و این روند ممکن است ادامه دار باشد. به این ترتیب، اگر محدودیت‌های احتمالی برای شهروندان روس را هم در نظر بگیریم، ترکیه ممکن است بخش بزرگی از ۷ میلیون گردشگر روس را که هر سال به ترکیه سفر می‌کردند، از دست بدهد. (در باب مقایسه، ایران در زمانِ اوج، تقریبا همین مقدار گردشگر خارجی داشت، در حالی که مجموع گردشگران خارجی در ترکیه به سالانه ۵۰ میلیون نفر می‌رسد.)

قدرت خرید شهروندان روس برای خرید ملک در ترکیه هم کاهش پیدا می‌کند و جدا از این، شرکت‌های روسی در خاک ترکیه هم ممکن است به نحوی وارد فهرست تحریم‌های اروپا شوند، حتی اگر خودِ ترکیه در مقابل فشار‌ها برای تحریمِ این شرکت‌ها مقاومت کند.

رکوردشکنی تورم در ترکیه

همزمان، ترکیه واردکننده سه محصولی است که روس‌ها در اختیار دارند: گاز، نفت و گندم. قیمت گاز و نفت قطعا صعودی خواهد بود و در روز‌های آینده، تحریم احتمالیِ صنعت گاز روسیه ممکن است قیمت گاز در جهان را هم به شدت بالا ببرد.

همزمان، از آنجا که روسیه و اوکراین هر دو در فهرست ۷ تولیدکننده بزرگ گندم در جهان قرار دارند، افزایش قیمت این محصولات هم ترکیه را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. (در این مورد، ایران و ترکیه هم مسیر هستند، اما ایران دست کم این مزیت را دارد که واردکننده انرژی نیست.)

مرکز آمار ترکیه هم به تازگی گزارش داده که نرخ تورم سالانه در ترکیه طی ماه فوریه به ۵۴.۴۴ درصد رسید که بالاترین رقم طی دو دهه گذشته بوده است. روزنامه «دیلی صباح» ترکیه هم گزارش داده که با توجه به تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، انتظار می‌رود نرخ تورم در ترکیه باز هم افزایش پیدا کند.

به این ترتیب، ترکیه احتمالا یکی از بازندگان اصلی جنگ در اوکراین خواهد بود. رجب طیب اردوغان رویِ دوستی با کشوری قمار کرده که حالا مورد خشمِ «ناتو» و آمریکا قرار گرفته و این ممکن است سرنوشت «اردوغان» و «پوتین» را به نحوی به یکدیگر گره بزند.