روسیه از به گروگان گرفتن توافق هسته‌ای ایران چه سودی عایدش می‌شود؟

کالم لینچ گزارشگر ارشد دیپلماتیک مستقر در سازمان ملل و برنده جایزه فارین پالسی است. او پیش از همکاری با نشریه فارین پالسی بیش از یک دهه برای واشنگتن پست کار کرده بود.

لینچ برنده جایزه مجله ملی در سال ۲۰۱۱ میلادی برای بهترین گزارش در رسانه‌های دیجیتال و برنده مدال نقره جایزه یادبود «الیزابت نوفر» در سال ۲۰۱۳ میلادی برای مجموعه گزارش سه قسمتی درباره شکست سیستماتیک سازمان ملل متحد در حفاظت از غیر نظامیان در دارفور سودان بود.

به گزارش هاژه به نقل از فارین پالسی، «میخائیل اولیانوف» مذاکره کننده ارشد ایران در مذاکرات هسته‌ای در اواخر دسامبر ۲۰۲۱ میلادی هفته‌ها پیش از حمله روسیه به اوکراین به «فارین پالسی» گفت: «ما عملگرا هستیم» و در حمایت از مذاکرات وین گفته بود ما هرگز درباره اوکراین در جریان مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی بحث نمی‌کنیم.

با این وجود، در روز‌های اخیر روسیه اوکراین را در مرکز مذاکرات ایران قرار داده است و اصرار دارد که تجارت آن کشور با تهران از تحریم‌های مخرب غرب که در پاسخ به حمله روسیه به اوکراین علیه مسکو اعمال شده معاف شود. تقاضای ساعت یازدهم روسیه به ضرر تلاش‌های صورت گرفته برای متحد کردن ایالات متحده و ایران است. تهران و واشنگتن اکنون هر دو مشتاق افزایش جریان نفت ایران به بازار جهانی انرژی هستند و هر دو به دنبال یافتن راهی برای دور زدن موانع احتمالی روسیه خواهند بود.

«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه روز شنبه گفته بود که مسکو خواهان یک «ضمانت کتبی» است مبنی بر آن که تحریم‌ها «به هیچ وجه به حق روسیه برای همکاری آزاد و کامل تجاری، اقتصادی و سرمایه‌گذاری و همکاری نظامی - فنی با ایران لطمه وارد نخواهد ساخت».

با این وجود، شرط روسیه پرسش‌هایی را در مورد این که آیا مسکو می‌تواند مذاکرات را گروگان خود نگه دارد یا خیر مطرح ساخته است. به گفته منابع دیپلماتیک، هیئت روسی حق وتوی توافقی را ندارد که واشنگتن و تهران احتمال دستیابی به آن را افزایش می‌دهند با این وجود، روسیه نقشی حیاتی در تضمین اجرای توافق هسته‌ای ایفا می‌کند.

مسکو مازاد اورانیوم غنی شده را از ایران وارد می‌کند و به کاهش درجه غنی‌سازی اورانیوم در تاسیسات ایران کمک می‌کند و تضمین می‌کند که نمی‌توان از آن تاسیسات برای ساخت تسلیحات هسته‌ای استفاده کرد.

اگر روسیه تصمیم به توقف همکاری بگیرد دیگر امضاکنندگان کلیدی برجام باید کشور دیگری را پیدا کنند تا جای روسیه را بگیرد روندی که می‌تواند توافق نهایی را تا حد زیادی به تاخیر اندازد.

یکی از دیپلمات‌های عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل می‌گوید: «این یک مشکل مهم است». این دیپلمات که به دلیل حساسیت مذاکرات محرمانه وین نخواسته نامش فاش شود افزوده است: «ما به دنبال راه‌هایی برای حل این موضوع هستیم، اما وضعیت پیچیده است».

ایران این توانایی را دارد که مقداری از اورانیوم بسیار غنی شده خود را به اورانیوم طبیعی کاهش دهد و باقیمانده اورانیوم طبیعی را در بازار بین المللی بفروشد. توافق هسته‌ای ایران هم چنین احتمال فروش اورانیوم مازاد ایران را به یک بانک سوخت آژانس بین المللی انرژی اتمی که در سال ۲۰۱۹ در قزاقستان فعال شد تقویت می‌کرد هر چند هنوز مشخص نیست که آیا چنین ترتیباتی در حال انجام است یا خیر.

دولت بایدن امیدوار است که بازگشت ایران به بازار جهانی نفت و توانایی صادرات تا یک میلیون بشکه اضافی در روز یا بیش‌تر توسط آن کشور به جبران هزینه‌های تحریم نفت روسیه از سوی غرب کمک کند.

این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که قیمت جهانی نفت به حدود ۱۱۳ دلار در هر بشکه افزایش یافته است و قیمت بنزین در ایالات متحده را به بیش از ۴ دلار در هر گالن افزایش داده و تهدیدی برای رشد اقتصادی خواهد بود و یک چالش سیاسی بالقوه برای حزب دموکرات در انتخابات میان دوره‌ای آمریکا است. امریکا هم چنین با ونزوئلا که از سال ۲۰۱۹ تحریم شده درباره از سرگیری صادرات نفت خام مذاکره کرده است.

یکی از دیپلمات‌های ارشد اروپایی می‌گوید: «توافق هسته‌ای تقریبا انجام شده است، اما با روس‌ها و نحوه مدیریت تعهدات تجاری روسیه در قبال ایران در چارچوب برجام مشکل وجود دارد. با تحریم‌هایی که اخیرا علیه روسیه در زمینه نفت و گاز اعمال شده فکر می‌کنم که باید روی همه موضوعات کار صورت گیرد. اما تا آنجایی که به بخش ایران و امریکا مربوط می‌شود توافق تقریبا قطعی است».

هنوز مشخص نیست که آیا روسیه آماده تلاش برای نابودی توافق هسته‌ای در صورت برآورده نشدن شرایط آن کشور است یا خیر و این که آیا روس‌ها به دنبال گرفتن برخی امتیازات نهایی هستند یا خیر. این دیپلمات اروپایی می‌افزاید: «تقاضای روسیه باعث می‌شود تا کشور‌های غربی احساس کنند باید به دنبال کشور‌های دیگری به منظور پذیرش سوخت مازاد هسته‌ای ایران باشند. شخصا فکر می‌کنم باید کشور دیگری را در نظر بگیریم و تاسیساتی برای آن کشور بسازیم تا بتواند سوخت مصرف شده ایران را به جای ارسال به روسیه دریافت کند. این کار، اما زمان بر خواهد بود».

گروگان نگه داشتن توافق هسته‌ای ایران برای روسیه مزایای بالقوه‌ای دارد. این امر باعث می‌شود بایدن نتواند به یک پیروزی کلیدی در سیاست خارجی دست یابد، آمریکایی‌ها را در یک بحران بزرگ گسترش تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه گرفتار نگه خواهد داشت و توانایی واشنگتن برای حفظ فشار علیه روسیه را کاهش خواهد داد. هم چنین، سبب خواهد شد تا یک میلیون بشکه نفت خام ایران از بازار جهانی دور نگه نگهداشته شده و قیمت‌ها را برای روسیه که هم چنان صادر کننده بزرگ انرژی است بالا نگه دارد.

«علی واعظ» کارشناس مذاکرات هسته‌ای در گروه بین‌المللی بحران می‌گوید: «صددرصد واضح نیست که روسیه بخواهد احیای برجام را به تاخیر اندازد یا خیر. آنان ممکن است بخواهند از موضوع توافق به عنوان اهرمی برای ایجاد ترک و شکاف رژیم تحریم‌های آمریکا علیه روسیه استفاده کنند».

«هنری روم» که مذاکرات ایران را در گروه اوراسیا رصد کرده می‌گوید: «توافق هم چنان محتمل است، زیرا همه طرفین تا اینجا پیش رفته‌اند و بسیاری از مسائل واقعا پیچیده حل شده‌اند و ما اکنون در جایی قرار داریم که ایرانی‌ها همراهی می‌کنند. با این وجود، برای انجام این کار باید دیپلماسی خلاقانه زیادی وجود داشته باشد».

«رابرت اینهورن» کارشناس منع اشاعه تسلیحات کشتار جمعی در اندیشکده «بروکینگز» تردید دارد که روس‌ها به دنبال ایجاد «حفره بزرگی» در توافق هسته‌ای با ایران به دلیل تحریم‌های ایالات متحده علیه مسکو باشند و باور دارد که روس‌ها به دلیل منافع ملی خود خواستار نهایی شدن توافق هسته‌ای با ایران هستند.

او می‌افزاید: «با این وجود، نکته خنده دار آن است که اقدام روسیه توانسته آمریکا و ایران را متحد کند. واشنگتن و تهران اکنون هر دو از تعیین شرط از سوی مسکو در ساعت یازده آزرده خاطر شده اند».