مارف خەزنەدار، گنجینە ادبیات کوردی

 

 

معروف خزنه‌دار در سال 1930 در محلۀ سعدون آباد هه‌ولیر چشم به دنیا باز می‌کند. گویا خانواده‌اش اصالتا اهل سلیمانیه بوده‌اند و پس از جنگ جهانی اول به هه‌ولیر می‌روند.

از آن جایی که پدر و مادرش به مطالعه علاقه‌مند بودند او نیز از همان کودکی به مطالعه و ادبیات علاقه‌مند می‌شود. تحصیلات خود را تا دوران راهنمایی در هه‌ولیر ادامه می‌دهد و سپس مقطع دبیرستان را در رشته ادبیات در کرکوک به پایان می‌رساند.

زمانی که در سال 1943 هنگامی که در مقطع ششم درس می­خواند قطعه ای از شعر احمد مختار جاف را به عربی ترجمه می­کند و به روزنامه اتحاد که در بغداد چاپ می­شده است فرستاده است و بعد از چند روز چاپ می­شود.  اولین کار تالیفی او در سال 1948 نوشته­ای در باب داستان نویس روسی، چخوف بوده است که در مجله گلاویژ چاپ شده است.

معروف مدرک کارشناسی خود را در سال 1957 در رشته زبان و ادبیات عرب از دانشگاه بغداد دریافت می‌‌کند. در همین اثنا و در زمانی که ترم اول دانشگاه بود کتاب عدل اجتماعی را به عربی ترجمه می‌کند. در سال 1958با جمعی از دوستان از جمله شیخ مارف برزنجی مجله شفق را به چاپ می‌رساند. خه‌زنه‌دار در سال 1960 و پس از اتمام تحصیلاتش به معنوان معلم مشغول به کار می‌شود.

 

 

• روسیه

 

در همین سال در قالب هئیتی همراه با چند تن از دوستان رهسپار اتحاد جماهیر شوروی می­شود. او در سنت پترزبرگ می‌ماند و دکتری‌اش را در رشته ادبیات کوردی از دانشکده خاورشناسی دانشگاه سنت پترزبرگ می‌گیرد.

همزمان با تحصیل در شوروی به نوشتن در زمینه­ی ادبیات کوردی نیز روی می­آورد. در این مدت توانسته دو کتاب به زبان روسی بنویسد. یکی به پیشنهاد دانشگاه محل تحصیلش تز دکتری‌اش با عنوان تاریخ ادبیات معاصر کوردی به زبان روسی به کتاب تبدیل می­شود و دیگری کتاب دوازده سواره مریوان که مجموعه­ای از داستان های کوردی است به زبان روسی نوشته می‌شود

او در زمان اقامت خود در شوروی توانسته اولین نسخه روزنامه کوردستان که گمان می­رفت در سال 1898 چاپ شد است ،پیدا کند. در سال 1968 که به هه‌ولیر بازمی­گردد در روزنامه «برایی» که در بغداد منتشر می­شد طی یک مقاله مژده­ی پیدا شدن نسخه اول این روزنامه را به روشنفکران و ادیبان کورد می­دهد. و در همین مقاله پیشنهاد می­کند که 22 نیسان هر سال به عنوان روز روزنامه نگاری کوردی شناخته شود و جشن گرفته شود.

 

• بازگشت به هه‌ولیر

 

خه‌زنه‌دار با کوله‌باری از دانش به کوردستان باز می‌گردد و به عنوان استاد ادبیات در دانشگاه‌های بغداد، عناب الجزایر و صلاح‌الدین به تدریس مشغول می‌شود. در این سال‌ها راهنمای چندین پایان‌نامه در مقطع کارشناسی و دکتری بوده است.

دکتر خه‌زنه‌دار یکی از موسسان اتحادیه نویسندگان کورد بوده است و مدتی هم به عنوان سردبیر مجله این اتحادیه یعنی نویسنده کورد «نووسەری کورد» قلم زده است. همچنین در مجله ڕۆژی کوردستان و کاروان نیز فعالیت داشته است.

ایشان توانستند در سال 1979 به مقام پروفسوری نائل شوند.

 

• آثار و تالیفات

 

مارف خزنه‌دار خود را وقف خدمت به کورد کرده بود. در اظهار نظری بیان می‌دارد که تا استخوان کورد هستم و دین خود به این ملت با فعالیت در ادبیات ادا می‌کنم. ایشان بیش از پنجاه سال از عمر خود را صرف خدمت به ادبیات و فرهنگ کورد کرد و در این زمینه بیشتر از 60 کتاب به نگارش درآورد .

از مهمترین اثر ایشان می‌توان به تاریخ ادبیات کورد که در 7 جلد به نگارش درآمده است اشاره کرد. تاریخ ادبیات کوردی خزنه دار بالغ بر 30 هزار صفحه است که به تعبیری دنیای ادبیات کورد را زنده کرده است. هدف از تالیف این کتاب این بوده که به منبعی دانشگاهی، علمی و فرهنگی کوردها تبدیل شود.

از دیگر کتب پروفسور خه‌زنه‌دار می‌توان به ئەدەبی کوردی و کێشەی پاسترناک، کوردی تورکمانستان، نالی لەدەفتەری نەمریدا، عەبدوڵا بەگی میسباحولدیوان اشاره کرد.

 

 

• کتابخانه روناکبیری

 

یکی از گنجینه‌هایی که دکتر خه‌زنه‌دار از خود به جای گذاشته کتابخانه‌اش یا به تعبیر خودش مرکز روشنایی (مەڵبەندی رووناکی) است. خانه ایشان همیشه بر روی همه باز بوده است و افراد بسیاری از آن بهره برده‌اند.

این کتابخانه شامل کتاب‌های نایابی است که خه‌ز‌نه‌دار توانسته است در طول اقامت خود در روسیه و الجزایر و مسافرت در کشورهای اروپایی و شمال آفریقا گرداوری کند. مهم‌ترین قسمت این کتابخانه کتاب‌هایی هستند که به زبان‌های گوناگون درباره کوردها و در اوایل قرن بیستم نوشته شده‌اند. خه‌زنه‌دار می‌گوید در میان تمام این کتاب‌ها، کتاب(شەرەفنامە) چاپ اول سنت پترزبورگ و (مەم و زین) چاپی ئەستەمبول مایه مباهات و فخرورزی من است.

خه‌زنه‌دار در زمان حیاتش می‌خواهد کتابخانه (مەڵبەندی رووناکی) همیشه برای محققان و دوستداران ادبیات کوردی باز باشد و از آن استفاده کنند.

• وفات

 

پروفسور مارف خه‌زنه‌دار پس از 80 سال زندگی گوهربار در سال 2010 جان به جان‌آفرین تسلیم می‌کند و در قبرستان چراغ هه‌ولیر به خاک سپرده می‌شود. یادش گرامی و راهش مستدام