راز طاعون سیاه فاش شد؛ نقش فوران‌های آتشفشانی در مرگبارترین همه‌گیری تاریخ

پژوهشی تازه نشان می‌دهد فوران‌های آتشفشانی در قرن چهاردهم با ایجاد سال‌های سرد و مرطوب، زمینه نابودی محصولات کشاورزی و بحران غذایی در اروپا را فراهم کردند. این شرایط، دولت‌شهرهای ایتالیا را به واردات غلات واداشت؛ وارداتی که ناخواسته عامل انتقال طاعون شد. نتایج این مطالعه، نمونه‌ای تاریخی از پیوند تغییرات اقلیمی، تجارت جهانی و شیوع بیماری‌های همه‌گیر را آشکار می‌کند.

پژوهشی جدید حاکی از آن است که همه‌گیری گسترده طاعون سیاه در اروپا طی قرن چهاردهم میلادی، احتمالاً در پی یک یا چند فوران بزرگ آتشفشانی رخ داده است؛ فوران‌هایی که با ایجاد اختلالات شدید اقلیمی، زمینه‌ساز گسترش این فاجعه انسانی شدند.

به گزارش هاژه، به نقل از ایتنا؛ به باور پژوهشگران، انتشار حجم بالای خاکستر و گازهای آتشفشانی باعث شکل‌گیری چندین سال متوالیِ سرد و مرطوب شد؛ شرایطی که به نابودی محصولات کشاورزی در سراسر منطقه مدیترانه انجامید و در نهایت، مسیر گسترش مرگبار طاعون را هموار کرد.

بر اساس گزارشی که روزنامه تلگراف منتشر کرده است، دانشمندان دانشگاه کمبریج با بررسی حلقه‌های درختان کهن دریافتند تابستان‌های سال‌های ۱۳۴۵، ۱۳۴۶ و ۱۳۴۷ میلادی، یعنی سال‌های بلافاصله پیش از شیوع طاعون سیاه، به‌طور غیرعادی سرد و مرطوب بوده‌اند.

این وضعیت اقلیمی نامساعد دولت‌شهرهای ایتالیایی مانند ونیز، جنوا و پیزا را وادار کرد برای پیشگیری از قحطی، غلات مورد نیاز خود را از منطقه دریای سیاه وارد کنند. با این حال، این واردات ناخواسته به انتقال کک‌های آلوده به باکتری «یرسینیا پستیس» انجامید؛ باکتری‌ای که عامل اصلی بروز طاعون سیاه به شمار می‌رود.

پروفسور اولف بونتگن، استاد جغرافیای دانشگاه کمبریج، در این‌باره می‌گوید: «مدت‌ها در پی درک این موضوع بودم که چه عوامل محیطی و اجتماعی موجب شدند طاعون در چنین زمان و مکان مشخصی از تاریخ اروپا گسترش پیدا کند.»

چرایی تلفات گسترده طاعون

این پژوهش تازه توضیح می‌دهد که چرا طاعون بزرگ تا این اندازه ویرانگر بود. هرچند واردات غلات به جلوگیری از بروز قحطی کمک کرد، اما هم‌زمان راهی امن برای ورود کک‌های آلوده به بنادر مدیترانه فراهم آورد. در این بنادر، باکتری‌ها به‌سرعت گسترش یافتند و یکی از مرگبارترین همه‌گیری‌های تاریخ بشر را رقم زدند. بین سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۳ میلادی (حدود ۷۲۵ تا ۷۳۲ خورشیدی)، طاعون سیاه جان حدود ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر را گرفت؛ رقمی که معادل نزدیک به ۶۰٪ از جمعیت اروپا در آن دوره برآورد می‌شود.

دکتر مارتین باخ، مورخ و متخصص اقلیم و اپیدمیولوژی قرون وسطی، یادآور می‌شود که هرچند دولت‌شهرهای ایتالیا به‌واسطه شبکه‌های تجاری گسترده خود توانستند از قحطی جلوگیری کنند، اما همین وابستگی تجاری به‌طور ناخواسته به گسترش طاعون دامن زد. نکته قابل توجه آن است که برخی شهرهای بزرگ، از جمله میلان و رم، دقیقاً به این دلیل که وابستگی کمتری به غلات وارداتی داشتند، تا حد زیادی از این بیماری مصون ماندند.

در مجموع، این مطالعه نشان می‌دهد که چگونه مجموعه‌ای از عوامل اقلیمی، کشاورزی، اقتصادی و اجتماعی در کنار یکدیگر «طوفانی تمام‌عیار» ایجاد کردند که به بروز طاعون سیاه انجامید. همچنین، این رویداد را می‌توان نمونه‌ای اولیه از پیامدهای ناخواسته جهانی‌شدن دانست؛ جایی که شبکه‌های تجاری به‌هم‌پیوسته، اثر بلایای طبیعی و بیماری‌های همه‌گیر را تشدید می‌کنند.