گزارش تفصیلی از رونمایی دو کتاب استاد احمد قاضی و استاد ترجانی زاده در سقز

یعقوب خضری

دکتر شهباز محسنی ریاست دانشگاه آزاد اسلامی سقز به عنوان اولین سخنران این مراسم مطالبی را در مورد زندگینامه و شخصیت استاد ترجانی زاده ارائه نمود و ایشان را جز یکی از مفاخر علمی و از بنیانگذاران دانشگاه تبریز قلمداد کرد.

آقای شهرام حسن زاده از نوادگان استاد احمد ترجانی زاده ضمن اشاره به تواناییهای علمی استاد ترجانی زاده، خاطراتی را از ایشان نقل کرد.

در بخش بعدی برنامه دکتر احمد احمدیان، استاد زبان شناسی، نویسنده  و پژوهشگر به صورت تخصصی ابتدا با اشاره ­ای گذرا و موجز به تاریخچه­ی 334 ساله­ی فرهنگ نگاری کردی و برشمردن ویژگی­های زبانشناختی یک فرهنگ معیار از منظر دانش میان رشته­ای واژگان­نگاری پرداخت. وی همچنین با برشمردن هشت فرهنگ معتبر و ماندگارکردی_ از جمله فرهنگ استاد صلاح پایانیانی _ به توصیف واژگان نگاشتی و ساختواژی فرهنگ کردی اصطلاحات کردی زنده یاد استاد احمد قاضی پرداخت.

احمدیان ویژگی­های برجسته و متمایز این اثر ماندگار را چنین برشمرد:

 1. استناد و ابتنای این اثر بر پایه­ ی پیکره ­ی متوسع و مشبع و ممتع زبانشناختی شامل امهات متون مکتوب منثور و منظوم کردی در گویش سورانی و نیز متون مطبوعاتی کردی در این 30 ساله­ی اخیر؛2. بهره ­گیری حداکثری از توانش زبانشناختی و شم زبانشناختی و زباندانی خودشان در تدوین و تألیف این اثر فاخر و آکادمیک که در این ساحت استاد احمد قاضی تالی و دنباله رو استاد مسعود محمد و استاد شکر مصطفی و استاد هژار و استاد ذبیحی است و در تسلط بی بدیل و عدیم النظیر بر زیرگویش مکریانی، استاد احمد قاضی تالی علامه احمدیان است؛3. غنای متدولوژیکی و روش­شناختی و استقلال و اصالت این اثر همچون یک فرهنگ تخصصی اصطلاحات کردی؛4. از قریب به 2700 مدخل این فرهنگ، قریب به 66.6 درصد آن یعنی دو سوم مدخلهای آن اساساً در"فرهنگ هه­نبانه بورینه"ی استاد هژار موجود نیست، که از این منظر می­توان گفت که این اثر حایز و واجد کارویژه و فانکشن دیگری علاوه بر عنوان فرهنگ تخصصی اصطلاحات کردی نیز می باشد که عبارت است از: ذیل و مکمل فرهنگ هه نبانه بورینه استاد هژار(علی الخصوص درکاتیگوری اصطلاحات و ترکیبات اصطلاحی فعلی)؛ 5. جنبه ­ی پداگوژیکی و تعلیمی و آموزشی این اثر همچون یک اثر معیار و استاندارد در آموزش زبان کردی و در سرفصل درس اصطلاحات کردی معیار در رشته زبان و ادبیات کردی در دانشگاهها  و نیز در سطوح عالی آموزشگاهای زبان کردی، چرا که در تدوین این اثر از دانش آموزه­ها و متدولوژی دانش میان رشته­ ای تهیه و تدوین کتب درسی نیز به بهترین شیوه و اسلوب ممکن بهره گرفته شده؛ 6. تدوین و تألیف فرهنگ­ها علی­ القاعده و طبیعتاً یا توسط مترجمان طراز اول و نابغه­ای چون استاد هژار در زبان کردی و ابوالحسن نجفی و سعید نفیسی و کریم امامی در زبان فارسی به انجام می­رسد(که این صنف زبان­دان هستند) و یا توسط زبان شناسان دانشور و فرهیخته­ای مانند پروفسور قنات کوردو و پروفسور باکایف و پروفسور عبدالرحمن حاج معروف درکردی و پروفسور علی اشرف صادقی و دکتر علی محمد حق شناس و دکتر حسن انوری در فارسی که تمامی افراد نامبرده در هر دو دسته زبانشناسان و زباندانان صاحب فرهنگ­های ماندگار هستند و گاهاً و ندرتاً اتفاق می­افتد که خالق فرهنگ همزمان و توأمان واجد موهبت زباندانی و اهلیت زبانشناختی است همانند سامویل جانسون  و والتر سکایت که هر دو خالق مهمترین و ماندگارترین فرهنگ­های کلاسیک انگلیسی هستند. استاد فرزانه و مجمع­ الفضایل  و ذوفنون احمد قاضی بزرگ نیز الحق که چنین بودند و همزمان و توأمان واجد موهبت و مرتبت زباندانی و اهلیت و صلاحیت زبانشناختی بودند لذا این فرهنگ ایشان نیز اثری معیار و آکادمیک و گرانسنگ فاخر بوده و قطعاً و یقیناً همچون مرجعی مطمئن و موثق و علمی و یاریگر مورد رجوع و استناد همه­ ی ارباب و اصحاب فرهنگ در متوسع­ ترین مفهوم آن و نیز جمیع ابواب جمعی ادبیات و ترجمه و نگارش و آفرینش ادبی و تحقیقات زبانشناختی و واژگان نگاشتی قرار خواهد گرفت.

7. این اثر فرهنگی کردی_کردی است و ارباب فن  واقفند بر این مهم که تألیف و تدوین فرهنگ کردی_کردی(فرهنگ تک زبانه ی کردی) بسیار دشوارتر و طاقت ­فرسا­تر و نتیجتاً ارزشمندتر و گرانسنگ­تر و ماندگارتر است از فرهنگ­های دو زبانه­ ی کردی(مانندفرهنگ فارسی _کردی، انگلیسی_کردی، عربی_کردی و...)، چرا که در موارد اخیر فرهنگ نگاربخش سر مدخل های انگلیسی یا فارسی یا عربی یا... آن فرهنگ را از طریق سر مدخل­های فرهنگ­های تک­ زبانه­ ی انگلیسی و فارسی و عربی  و... انتحال می­کند  و یا در بهترین شرایط اقتباس  و ترجمه می­کند بدون ذکر نام مؤلف و فرهنگ ­نویس اصلی که این نیز خود نوعی کتاب­ سازی و انتحال است مانند فرهنگ فارسی _کردی دانشگاه کردستان. ولی درفرهنگ­های تک­ زبانه مجال برای این کار قویاً ممتنع است به همین دلیل است که کسی دنبال تدوین فرهنگ تک ­زبانه کردی_کردی نمی رود و همه ترجیح می دهند پخته خواری کنند و فرهنگ دوزبانه یا چندزبانه تولید(!!!)کنند و از این زاویه و از این منظر ارزش و ارج و منزلت فرهنگ استاد قاضی دوچندان بل صد چندان خواهد بود و این است مفهوم و معنای تولید اثر اصیل و مستقل در ساحت ارجمند و ارزشمند زبانشناسی کاربردی و واژه­نگاری تخصصی.

8. همچنین یکی از مزیت­های دیگر این فرهنگ، ارایه­ ی شاهد (ازمتون مکتوب ادب کردی یا ازمتون فولکلوریک کردی) و مثال (ازشم زبانشناختی وتوانش زبانشناختی فرهنگ نگار) برای تک­ تک مدخل­های این فرهنگ است که سبب ارتقای جنبه ­ی آموزشی این اثر و اعتلای روایی و اعتبار تعریف­ نگاری و معادل گذاری سرمدخل­های این اثر خواهد شد.

9. همچنین جدا از قریب به 2000 مدخل از این فرهنگ که اساسا در هه‌نبانه بورینه نیامده است؛ الباقی 700 مدخل این فرهنگ نیز از این حیث قابل تأمل است که بخش زیادی از معادل­های این سرمدخل­ها یا اساساً در هه‌نبانه بورینه نیامده­ اند و درج نشده ­اند یا دارای معادل­ گذاری و معادل نگاشت متفاوت هستند، علی الخصوص در خصوص سرمدخل­هایی که مربوط به زیرگویش مکریانی هستند.

سپس دکتر خالق جلیل نژاد نویسنده،  منتقد و استاد دانشگاه بحث تئوریک ـ تحلیلی در ارتباط با تبارشناسی جریان روشنفکری ارائه نمود. در ابتدای بحث، دکتر جلیل نژاد با طرح این مسئله که یکی از ویژگیهای اجتماعی ـ فرهنگی کردستان این است که هنوز به شیوه ­ای جدی موضوعات و پرسشهای به بحث و تحقیق گذاشته نشده اند. هنوز موضوعات گوناگونی وجود دارند که به موضوع اندیشه­ ورزی و سوژه ­ای معرفتی تبدیل نشده ­اند. هر جامعه­ ای که واجد چنین ویژگی ای باشد دچار نوعی پیچدگی، سرگشتگی اندیشه ­ای و در نهایت عرضه­ ای تحت عنوان رومانتسیسم اپیستمولوژیک می گردد. از ویژگی های چنین وضعیت عارضه ­گونی این است، که در صورت و ظاهر نمود نوعی پویایی و تحرک بخود می گیرد اما در حوزه ­ی واقعی عمل و کارکرد در حوزه ­های اجتماعی ـ فرهنگی خاموش است و منفعل.

پس، انسان کورد هنوز در زمینه و زمانه­ ای زیست اجتماعی، زیست سیاسی  و زیست فرهنگی خود را سپری می کند که هنوز بنیاد های معرفتی، تفکر انتقادی، و بنیانگذار در آن سامان نیافته است. حتی در بیشتر موارد هنوز زیر تاثیر گفتمان­های استعلایی واجد نوعی شکوه متافیزیک قرار دارند.

از نظر این تحلیل­گر؛ در چگونگی مواجه با این شرایط در تجربه زیسته انسان کرد به صورت کلی دو جریان روشنفکری شکل گرفته است، یکی جریان ایدآلیست ـ متعهد (دەروە­ست) که دارای ویژگی رادیکال، یک سویه­ نگر و در چگونگی بر خورد با مسایل بجای اینکه آفریننده سوژه ­ی معرفتی باشد در نمود نوعی ابژگی عصبیت گرایانه تجلی یافته است.

جریان دیگر روشنفکران رئالیست ـ متعهد هستند که از نوعی ویژگی انتقادی، گشوده و دارای پتانسیل­های پویایی معرفتی غیر ایدئولوژیک هستند. از نظر این مدرس علوم سیاسی، استاد احمد قاضی و هم نسلان وی دراین طیف قرار می گیرند.

دکتر جلیل نژاد در ارتباط با واکاوی چگونگی شکل­گیری این جریان روشنفکری به سه موضوع اشار داشتند:

1-­ شکست ایدآلیسم فکری جریان روشنفکران ایرانی در نهضت مشروطه که بستر شکل گیری ساخت مطلقه را فراهم کرد.

۲- عدم موفقیت جنبش اندیشگی  چپ ایرانی

۳- عدم وجود پتانسیل­های سیستمی در راستای جریان هویت ­محور در کردستان در آن دورۀ تاریخی

پس این جریان که از متن سه بحران سترگ متولد شده است مشخصا واقع­گرا می باشد.

علاوه براین، این تحلیل گر، سه ویژگی زیر را برای این جریان روشنفکر بیان نمود:

1-­ واجد آگاهی تاریخی در ارتباط با هستی ­مندی تاریخی انسان ایرانی از یک طرف و انسان کرد از طرف دیگر. به دیگر سخن این جریان روشنفکری در کردستان توانایی باز نمایی نظام معنایی دراد که از خصلت نوعی گشودگی و فرا قشری نگریستن برخوردار است. پس نمایندگی هستی­ مندی سوژه ­هایی می باشد که واجد پرسش های جوهری هم از گذشته­ی خویش است. هم درصدد است گفتمان انتقادی ­ای را بازنمایی کند که از یک طرف توانایی و پتانسیل گذر از گفتمان آرمان­گرا و رادیکال و متصلب را داشته باشد و از طرف دیگر توانایی بنیانگذاری ساخت و صورتبندی نوین را داشته باشد.

۲-ویژگی دوم، این جریان روشنفکری بواسطۀ این خود آگاهی تاریخی علاوه بر اینکه پرسش گر و منتقد است.  واجد " دگر اندیشی" است. به دیگر سخن، این جریان روشنفکری نسبت به تمام هویت هایی که دارای "تمایز بودگی" با آن هستند به چالش می کشد اما طرد و امحا نمی کند. در صدد تبدیل نمودن آنها به ابژه­ ی اراده ­ی خویش نیست. از نظر این مدرس علوم سیاسی در آن لحظۀ تاریخی چنین منظری در نوع خود تجلی نوعی قدرت ـ مقاومت در مقابل ساخت مطلقه ­ی پهلوی بود که علت وجودی هژمونی خویش را در طرد و انقیاد هر جریانی می یافت از جنس وی نیستند.

۳-ویژگی سوم برجسته کردن پرسش در ذهنیت اجتماعی ـ فرهنگی کنش­گران حوزه­های گوناگون تا از این طریق صورتبندی نوین شکل دهند و از این طریق تمام موقعیت هایی که عادی، مورد پذیرش، مورد ارجاع، مورد اعتماد ارزشی بودند و شکل دهنده به امر اجتماعی بودند و از جهاتی از نوعی شکوه مقدس هم  بر خوردار بودند دچار نوعی گمان و گسست معرفتی نمایند. این گسست زمینه شکل گیری نوعی نظام اندیشگی مهیا می کند همین شرایط شکل گیری فضای نوین پالسی را که فراخ­تر است ایجاد می کند.

در پایان این بخش، دکتر جلیل نژاد بر این باور بودند که این جریان روشنفکری واجد نوعی از روشنگری است که مؤلفه­­ های زیر نمود می یابد:

۱- غیر ایدئولوژیک بودن ۲- فرهنگی ـ مدنی بودن ۳- تأکید بر میکروفیزیک قدرت ۴-اعتقاد به رفرمیست فکری ساختاری در فرماسیون اجتماعی ۵ـ استفاده از ویژگیهای اندیشگی مدرنیته ٦- در میدان عمل تاکید به پلورالیسم

باتوجه به این موارد، این جریان روشنفکری بر سه ستون رئالیست بودن ـ متعهد بودن ـ دموکراتیک بودن قرار می گیرد.

در پایان از نظر دکتر جلیل نژاد، تمامی این ویژگی ها در بستر امر فرهنگی توانی ظهور و بروز می یابد همچنان که در کارنامه­ ی استاد قاضی به شیوه­ هایی مانند روزنامه­ نگاری، ترجمه، ادبیات و نقد ادبی، تحقیق، تاریخ نویسی و زیان و حفظ و گسترش پتانسیل­های آن نمایان می شود. همین کتاب "زاراوە­ی زبانی کوردی" به مثابه­ ی نمود اندیشگی این جریان روشنفکری قابل پیگری و تحلیل است.

آخرین سخنران برنامه آقای سعد قاضی بودند که ایشان نیز به نمایندگی از خانوادۀ استاد احمد قاضی ضمن اشاره به تواناییهای زبانشناختی استاد احمد قاضی حضور مهمانان و مسئولین را خیر مقدم عرض نمودند.

این مراسم با رونمایی از کتابهای مذکور و با حضور تنی چند از نویسندگان و مسئولین به کار خود خاتمه داد.